Magistrale bereiding is een vorm van apotheekbereiding: medicijnen gemaakt door apothekers. Van oudsher leert elke apotheker-in-opleiding hoe hij/zij zelf een medicijn kan bereiden. Sommige apotheken hebben daarvoor een eigen bereidingsruimte. Wanneer maken apothekers daar zelf geneesmiddelen en waarom?

Ooit was de apotheek de plaats waar medicijnen werden gemaakt en verkocht. Tegenwoordig worden de meeste geneesmiddelen grootschalig geproduceerd door internationale farmaceutische bedrijven. De productie is aan veel regels gebonden om de kwaliteit en veiligheid te waarborgen. Apotheken kopen hun voorraden bij deze producenten in en verstrekken ze (veelal op doktersrecept) aan patiënten. Wanneer een geneesmiddel niet te koop is, dan kan een apotheekbereiding uitkomst bieden.

Apotheken met bereidingsruimte

Nog steeds worden er medicijnen bereid door apothekers. Zij moeten daarbij aan vergelijkbaar strenge regels van veiligheid en kwaliteit voldoen als grote fabrikanten. Dat vergt de nodige investeringen in de bereidingsruimte, apparatuur en training van personaal. Slechts een klein deel van alle apotheken heeft nu nog zo’n eigen bereidingsruimte; Nederland telt in totaal 150 apotheken met een bereidingsruimte. Hun bereidingsruimte wordt doorgaans intensief gebruikt. Er zijn twee vormen van apotheekbereidingen: magistrale bereiding (direct voor één patiënt) en voorraadbereiding (bereiding van een batch bedoeld voor meerdere patiënten).

Bereidingen in elke apotheek

Maar ook in alle andere apotheken verricht de apotheker ‘bereidende handelingen’. Denk bijvoorbeeld aan het klaarmaken van een injectie vanuit een geconcentreerde oplossing. Dit is voor elke apotheker dagelijks werk.

Redenen voor apotheekbereidingen

Er zijn drie situaties waarin apothekers kiezen voor een apotheekbereiding: (1) om een medicijn geschikt te maken voor een specifieke patiënt, (2) omdat het medicijn niet verkrijgbaar is 3) om een medicijn te maken voor gebruik in wetenschappelijk onderzoek. Een korte toelichting:

1. De apotheker kan een bestaand geneesmiddel aanpassen om het geschikt te maken voor een specifieke patiënt (‘bereiding op maat’). Denk aan het maken van een medicijn met een lagere dosering voor een kind, of een vloeibare versie maken van een vast middel voor een patiënt met slikproblemen.

2. Niet alle bestaande medicijnen zijn in Nederland verkrijgbaar. Bijvoorbeeld omdat er geen markt- of handelsvergunning (meer) voor is, of omdat de prijs te hoog is en de minister heeft beslist dat het medicijn niet wordt opgenomen in het basispakket. Of gewoon omdat er tekorten zijn, zoals tijdens de coronacrisis het geval was met medicijnen voor de Intensive Care. In zulke situaties kan een apotheekbereiding uitkomst bieden.

3. Voor wetenschappelijk onderzoek mogen ook apotheekbereidingen worden gebruikt. Dat gebeurt als er geen bestaand geneesmiddel in de handel is om het onderzoek mee te doen.

Apotheekbereidingen moeten aan veel regels voldoen.

Gespecialiseerde bereidingsapotheek

Apotheken die niet beschikken over de faciliteiten om zelf medicijnen te maken, kunnen daarvoor een beroep doen op een gespecialiseerde bereidingsapotheek of op een bedrijf dat gespecialiseerd is in apotheekbereidingen. Een bestelling plaatsen bij zo’n bereidingsapotheek mag alleen als het noodzakelijk is, omdat er geen andere geschikte geneesmiddelen zijn. De bereidingsapotheek maakt dan het gevraagde geneesmiddel voor de aanvragende apotheek. Dit wordt ‘collegiaal doorleveren van eigen bereidingen’ genoemd. Een collegiale doorlevering moet aan strenge voorwaarden voldoen; de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) ziet hierop toe.

Kwaliteit van apotheekbereidingen

In Nederland zijn apothekersbereidingen van hoge kwaliteit. In de apothekersopleiding wordt er dan ook veel aandacht aan besteed. Vaak hebben apotheken eigen specialismen als het om bereiden gaat. Zo zijn er (ziekenhuis)apotheken die uitblinken in steriele producties of die tabletteren. De bereidingen van sommige van deze specialistische apotheken zijn broodnodig, want er is vaak geen commercieel alternatief voor de betreffende patiënten.

Bereidingen op locatie AMC

Als topklinisch medisch academisch centrum is Amsterdam UMC er in de eerste plaats voor patiënten met complexe en/of zeldzame aandoeningen, die doorgaans elders niet terecht kunnen. Er zijn in het Amsterdam UMC veel patiënten met stofwisselingsziekten, die specifieke (doseringen van) medicijnen nodig hebben. Dat betekent voor de ziekenhuisapotheek dat er op verzoek van de behandelend specialisten vaak bijzondere bereidingen zijn. Ook de aanwezigheid van het Emma Kinderziekenhuis draagt daar aan bij: voor kinderen zijn soms andere toedieningsvormen (drank in plaats van grote pil) of doseringen nodig.

Medicijn voor de Maatschappij en de apotheekbereiding

Het hoge niveau van apotheekbereidingen in Nederland kan nog verder worden versterkt als bereidende apotheken meer samenwerken. Dan blijft cruciale kennis en ervaring behouden. Medicijn voor de Maatschappij wil deze samenwerking graag bevorderen. Als platform vervullen we graag een voorstrekkersrol bij het verder versterken van de kwaliteit van apothekersbereidingen en de (juridische) kennis daarover. Dat doen we vanuit onze academische plicht van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek. Daarom ondersteunen we in raad en daad bij magistrale bereidingen (denk aan het delen van analysemethoden en productvalidatie, tekst en uitleg geven over regelgeving, onderzoek naar de kwaliteit van apotheekbereidingen enz.). Ook wil MvdM kansen benutten om de continuïteit van apotheekbereidingen te verbeteren, zodat patiënten over dezelfde medicijnen kunnen blijven beschikken.